1. Strona główna
2. Informacje praktyczne - o mieście

Miasto

Radom jest miastem pełnym różnego rodzaju atrakcji turystycznych począwszy od ponad tysiącletniego grodziska "Piotrówka" poprzez stare kościoły, klasztory, kamienice mieszczańskie i burżuazyjne pałacyki. W dzielnicy Borki znajduje się zalew z dwoma kąpieliskami, a na peryferiach miasta Muzeum Wsi Radomskiej - jeden z największych w kraju skansenów.

    Położenie

    Atrakcje turystyczne

Historia Radomia

Średniowiecze

Pierwsza osada na terenie współczesnego Radomia powstała w VIII w. Gród radomski powstał na bagnistych terenach w pobliżu Mlecznej w drugiej połowie X w., pozostałością po nim jest wzgórze zwane dzisiaj Piotrówką. Otoczony był fosą. Powstał tu pierwszy radomski kościół pw. św. Piotra. Pierwsza pisemna wzmianka o Radomiu zawarta jest w bulli papieża Hadriana z 1155 r., gdzie wieś Sławno koło Radomia zostaje przypisana biskupstwu wrocławskiemu. Gród radomski był siedzibą kasztelanii. Nazwa Radom pochodzi prawdopodobnie od imienia Radom bądź Radomir. Położenie Radomia na skrzyżowaniu szlaków kupieckich przyczyniło się do szybkiego rozwoju grodu.

W 1216 r. na terenie dzisiejszego Starego Miasta wzniesiono drewniany kościół pw. św. Wacława, który w 1276 r. zamieniono na murowany ufundowany przez Bolesława Wstydliwego.

W 1350 r. Kazimierz Wielki założył Nowy Radom, dzisiejsze Miasto Kazimierzowskie. Miasto lokowane było na prawie magdeburskim w 1364 r. W Nowym Radomiu powstały: kościół farny św. pw. Jana Chrzciciela, ratusz oraz zamek królewski. Miasto otoczone było murami obronnymi z basztami i bramami miejskimi. Leżało na skrzyżowaniu ważnych szlaków kupieckich: z Rusi na Śląsk, do Wielkopolski i na Pomorze, z Małopolski na Litwę.

W 1383 r. na sejmie w Radomiu obrano na królową Polski Jadwigę, córkę Ludwika Węgierskiego.

Na radomskim zamku często bywali królowie z dynastii Jagiellonów podróżujący pomiędzy Krakowem a Wilnem. 11 marca 1401 r. podpisano akt unii radomsko-wileńskiej pomiędzy Polską a Litwą, była to druga po zawartej w Krewie unia polsko-litewska.

W latach 1481-1483 na zamku rezydował królewicz Kazimierz Jagiellończyk, który zarządzał stąd Koroną podczas pobytu ojca na Litwie.

W 1489 r. w Radomiu hołd lenny złożył królowi Kazimierzowi Jagiellończykowi wielki mistrz krzyżacki Johann von Tieffen.

W 1468 r. król Kazimierz Jagiellończyk sprowadził do Radomia bernardynów.

Dzieje nowożytne

W 1505 r. na zamku w Radomiu uchwalono konstytucję "Nihil novi". Datę tę wielu historyków uważa za początek nowożytnego Państwa Polskiego i demokracji szlacheckiej. Rok później ustanowiono statut Jana Łaskiego, pierwszy pisemny zbiór prawa polskiego od czasów Kazimierza Wielkiego.

Z szesnastego wieku pochodzą pierwsze wzmianki o zamieszkujących Radom Żydach.

Od 1613 r. Radom był siedzibą Trybunału Skarbowego Koronnego dla Rzeczypospolitej, drugi taki trybunał (dla Litwy) mieścił się w Wilnie.

W latach 1622-1623 mieszkańców zdziesiątkowała epidemia dżumy. W 1628 r. w Radomiu miał miejsce wielki pożar, niszczący ponad połowę miasta. Radom ucierpiał bardzo w czasie potopu szwedzkiego w latach 1655-1660. Kilkakrotnie w Radomiu swoją główną kwaterę miał szwedzki król Karol Gustaw.

W latach 1678–1733 zbudowano murowany zespół klasztorny sióstr benedyktynek.

W 1682 r. do Radomia przybyli pijarzy, którzy założyli szkołę, z czasem zamienioną na zespół kolegiacki.

W 1763 r. przeniesiono Trybunał Koronny Skarbowy z Radomia do Warszawy.

W 1767 r. obradowała konfederacja radomska pod przewodnictwem księcia Karola Radziwiłła skierowana przeciwko reformom Familii.

Po trzecim rozbiorze Polski w 1795 r. Radom znalazł się w zaborze austriackim. Był stolicą cyrkułu. Od 1809 r. miasto należało do zaboru rosyjskiego, gdzie pełniło funkcję stolicy departamentu w Księstwie Warszawskim. W 1813 r. po klęsce wojsk napoleońskich Radom zajęli Rosjanie. Po Kongresie Wiedeńskim, od 1815 r., należał do zaboru rosyjskiego, rok później został stolicą województwa sandomierskiego.

W latach 1825-1827 wzniesiono gmach Komisji Województwa Sandomierskiego. Trakt lubelski zamieniono na ul. Lubelską (obecnie Żeromskiego). Pobudowano rogatki miejskie. Z czasem centrum miasta przeniosło się na wschód od Miasta Kazimierzowskiego.

Wiek XIX jest okresem rozkwitu przemysłu w Radomiu. Wzrosła liczba mieszkańców miasta. Do Radomia poza ludnością polską przybyło wielu Niemców, Rosjan i Żydów. Niemcy przyczynili się do rozwoju garbarstwa. W 1826 r. powstała parafia ewangelicko-augsburska, a w roku 1837 r. parafia prawosławna. W 1837 r. na Podwalu utworzono dzielnicę żydowską. W tym okresie w północnej części miasta stacjonował rosyjski garnizon.

W roku 1837 r. Radom został stolicą guberni sandomierskiej, w 1844 r. przekształconej w radomską. Z czasem miasto stało się najważniejszym ośrodkiem gospodarczym i kulturalnym między Wisłą a Pilicą.

W 1848 r. wybudowano nowy ratusz.

W czasie poprzedzającym powstanie styczniowe najważniejszym ośrodkiem działalności narodowo-wyzwoleńczej w Radomiu był klasztor bernardynów. Na placu przed kościołem odbywały się wiece patriotyczne, dochodziło do starć z żandarmerią rosyjską. Głównym punktem zebrań stał się refektarz klasztorny. Po upadku powstania styczniowego władze rosyjskie zamknęły klasztor. Budynek zamieniono na więzienie, w którym przetrzymywano powstańców.

W 1874 r. ukończono plan Placu Soborowego, dzisiejszy Plan Konstytucji 3 Maja.

W 1885 r. Radom otrzymał połączenie kolejowe z Zagłębiem Dąbrowskim i Dęblinem (wówczas Iwanogrodem). Miasto było siedzibą urzędów ponadgubernialnych, m.in. Zarządu Dóbr Państwowych Guberni Radomskiej, Kieleckiej, Lubelskiej i Siedleckiej oraz Zarządu Kolei Iwanogrodzko-Dąbrowskiej. Na przełomie XIX i XX w. w Radomiu wysoko rozwinięty był przemysł garbarski. Jego produkcja kierowana była głównie na rynek rosyjski.

W końcu XIX w. część Śródmieścia została skanalizowana, rozpoczęto budowę wodociągów miejskich. W 1901 r. wybudowano jedną z pierwszych elektrowni miejskich w zaborze rosyjskim. Na przełomie XIX i XX w. wzniesiono kościół Opieki NMP, dzisiejszą katedrę.

W latach 1905–1907 Radom był miejscem wielu manifestacji robotniczych i rewolucyjnych skierowanych przeciwko rosyjskiemu zaborcy.

W 1915 r. wojska austro-węgierskie ostatecznie zajęły Radom. Miasto zostało powiatowym w Generał-Gubernatorstwie Lubelskim. W sierpniu 1915 r. wyruszył pierwszy pluton ochotników do Legionów Polskich.

2 listopada 1918 r. lokalne oddziały Polskiej Organizacji Wojskowej rozbiły austriacki garnizon. Władze w mieście przejęła pięcioosobowa rada, współpracująca z POW.

Po pierwszej wojnie światowej Radom znalazł się w województwie kieleckim. Był siedzibą starostwa grodzkiego i powiatowego. W mieście ulokowane były instytucje o znaczeniu ponadregionalnym: Sąd Okręgowy, Okręgowa Dyrekcja Lasów Państwowych, Okręgowy Urząd Górniczy, Dyrekcja Okręgowa Kolei Państwowych. Od 1921 r. w mieście stacjonował 72 pułk piechoty. Intensywnie rozwijał się przemysł. W latach 1923-1926 powstała Fabryka Broni wraz z osiedlem mieszkaniowym Planty. W tym okresie otwarto również Wytwórnię Papierosów. Wiele zakładów powstało w związku z utworzeniem w 1935 r. Centralnego Okręgu Przemysłowego: oddział szwedzkiej firmy Ericsson (obecnie Radomska Wytwórnia Telekomunikacyjna), Fabryka Obuwia Bata (późniejszy Radoskór). Powstała gazownia, wybudowano kanalizację i wodociągi.

W 1936 r. do Radomia po wielu latach nieobecności powracają oo. bernardyni.

Od 1 września 1939 r. Radom był bombardowany przez hitlerowców. 8 września wojska niemieckie zajęły miasto. Od października Radom stał się stolicą guberni, jednej z czterech na terenie Generalnego Gubernatorstwa. Śródmieście Radomia zostało dzielnicą niemiecką. Aresztowanych w okresie II wojny światowej osadzano w budynku Gestapo przy ul. Kościuszki oraz w więzieniu przy ul Malczewskiego. Najwięcej osób zamordowano w pobliżu wsi Firlej (dzisiaj dzielnica miasta). W Radomiu były dwa getta żydowskie: w Śródmieściu i na Glinicach. Do ważniejszych akcji zbrojnych należało: przeprowadzenie zamachu na Deutsche Haus, rozbicie Urzędu Pracy (Arbeitsamtu). 16 stycznia 1945 r. miasto zostało zajęte przez Armię Czerwoną.

Po wojnie Radom ponownie znalazł się w granicach województwa kieleckiego. Miał status powiatu miejskiego. Zakłady zostały upaństwowione, pełnił nadal funkcje ważnego ośrodka przemysłowego.

Urząd Bezpieczeństwa stosował w Radomiu represje wobec przeciwników komunizmu. Ruch oporu organizował akcje dywersyjne, w tym rozbicie radomskiego więzienia we wrześniu 1945 r.

Na skutek napływu ludności do Radomia, wysokiemu przyrostowi naturalnemu oraz powiększeniu granic miasta liczba mieszkańców znacznie wzrastała. W 1950 r. otwarto szkołę inżynierską. Powstawały nowe dzielnice mieszkaniowe.

W 1975 r. powstało województwo radomskie, miasto uzyskało status wojewódzkiego. W wyniku migracji ponownie zwiększyła się liczba mieszkańców miasta.

25 czerwca 1976 r. w Radomiu w wyniku ogłoszenia podwyżek cen doszło do wielkiego strajku robotników. Podpalono gmach Komitetu Wojewódzkiego PZPR. Wiele osób aresztowano, represje dotknęły całe miasto.

W latach 1980-1981 bardzo czynnie działała „Solidarność”.

Historia najnowsza

4 czerwca 1991 r. podczas swojej pielgrzymki do ojczyzny miasto odwiedził papież Jan Paweł II.

W 1992 r. utworzona została diecezja radomska. W latach 1999-2001 jej ordynariuszem był znany w całym kraju biskup Jan Chrapek.

W latach dziewięćdziesiątych wiele radomskich fabryk podupadło bądź całkowicie upadło nie wytrzymując presji wolnego rynku. Znacznie wzrosło bezrobocie.

W 1996 r. Wyższa Szkoła Inżynierska została przekształcona w Politechnikę Radomską im. Kazimierza Pułaskiego.

W wyniku ostatniego podziału administracyjnego Polski w 1999 r. Radom znalazł się w granicach województwa mazowieckiego, gdzie pełni funkcję stolicy powiatu grodzkiego i ziemskiego.

Honorowi Obywatele Miasta

Honorowe obywatelstwo miasta Radomia nadaje Rada Miejska obywatelom polskim i zagranicznym za wybitne zasługi dla miasta lub kraju. Odznaką Honorowego Obywatelstwa Miasta jest dyplom oraz medal wybity w brązie zawierający na awersie wizerunek Herbu Miasta Radomia, a na rewersie napis "Honorowy obywatel Miasta Radomia". Medal umieszcza się na wstędze o barwach narodowych.

HONOROWI OBYWATELE RADOMIA

Turystyczny plan radomskiego Śródmieścia